WALORY PRZYRODNICZE

Śródlądowa delta- przyrodnicza perełka Europy

Jedna z niewielu rzek w kraju i na kontynencie, która posiada naturalny reżim hydrologiczny. Delta w Umianowicach ( gm. Kije) nazywana jest przyrodniczą perełką Ponidzia i Europy. Dlaczego?

Nida nie wpływa bezpośrednio do morza, jednak posiada własną deltę, która jest unikatową w skali kraju, strukturą geomorfologiczną. Rzeka wpada do zagłębienia terenu o nieprzepuszczalnym dnie, następnie zwalnia bieg i dzieli się na kilka mniejszych koryt, płynących równolegle. W okolicy Sobowic, trzy ramiona rzeczne łączą się, tworząc ponownie jedno koryto. Z uwagi na to, że tereny te były trudno dostępne, a przez to nieprzydatne rolniczo, powstała tu najważniejsza ostoja fauny na obszarze Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego.

Nida, jest jedyną taką rzeką w całej Europie, która tworzy deltę nie przy ujściu, a w trakcie swojej długości.

NADNIDZIAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY

Największy park krajobrazowy w województwie świętokrzyskim. Jego obszar charakteryzuje duże zróżnicowanie siedlisk – począwszy od skrajnie suchych poprzez bagienne, a nawet wodne. Dobrze nasłonecznione zbocza gipsowych i wapiennych wzgórz zajmują, jedne z największych w kraju, stanowiska roślinności kserotermicznej, której towarzyszy specyficzna entomofauna.

Te cenne siedliska znalazły swoje miejsce w międzynarodowym systemie CORINE, zabezpieczającym dziedzictwo przyrodnicze Europy. Z nimi związane są unikalne gatunki roślin, takie jak np.: dyptam jesionolistny, szyplin jedwabisty, sierpik różnolistny, dziewięćsił popłocholistny, gęsiówka uszkowata, sesleria błotna, groszek szerokolistny, rezeda mała, stulisz miotłowy, ostnice: Jana i włosowata, len włochaty, które mają tu jedno z niewielu stanowisk w Polsce.

Bogactwo form przyrody żywej i nieożywionej zadecydowało o utworzeniu tu rezerwatów przyrody: Skowronno, Grabowiec, Pełczyska, Krzyżanowice, Skorocice, Skotniki Górne, Winiary Zagojskie, Przęślin i Góry Wschodnie. Tymczasem okolice Umianowic są najcenniejszym przyrodniczo odcinkiem Nidy w Nadnidziańskim Parku Krajobrazowym. Występuje tutaj wiele gatunków ptaków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Starorzecza i odnogi Nidy o wolnym nurcie, pełnią rolę bogatych żerowisk i mateczników wielu gatunków planktonu preferującego spokojniejszy nurt oraz są miejscem tarła wielu gatunków ryb. Są dzięki temu ważnym korytarzem ekologicznym wzbogacającym bioróżnorodność Nidy.

OSTOJA STAWIANY

Ostoja Stawiany to niewielki obszar położony pomiędzy Kijami, Pińczowem i Chmielnikiem, na terenie Natura 2000. Łatwo go przegapić, przejeżdżając samochodem, bowiem nie leży przy głównych trasach dojazdowych. I choć jest ukryty w pozornie mało ciekawym terenie rolniczym, to jak się okazuje, w Gminie Kije przyrodniczych perełek nie brakuje. Walory przyrodnicze Ostoi wiosną zapierają dech.

Ostoja Stawiany położona jest w obrębie mezoregionu Pogórze Szydłowskie oraz w zachodniej części Niecki Połanieckiej tzw. Płaskowyżu Stanieckim. Opisując rzeźbę terenu trzeba wskazać, iż wyróżnia się jej północna część –  jest poprzecinana garbami i dolinkami. Charakterystycznym elementem ostoi są formy krasowe, które rozwinęły się w utworach mioceńskich, głównie w gipsach, ale też i w wapieniach. Przez obszar przepływają liczne rzeczki i strumienie o niewielkich przepływach i długości.

 Obszar ten jest jednym z ciekawszych terenów Ponidzia i okolic. Ze względu na walory geologiczne i przyrodę ożywioną zasługuje na ochronę, ale też zainteresowanie turystów oczekujących wrażeń turystycznych niebanalnych. Całość sprawia, że spacery na tym terenie, szczególnie w okresie wiosenno-letnim są niezwykłe, zaskakujące, a nawet inspirujące.

Zachęcamy do przeczytania materiału na blogu przyrodniczym “Małe rzeki” Macieja Bonka, który dokładnie opisał to, co zaobserwował w trakcie wyprawy do Stawian-> Tam gdzie zapada się ziemia. Okolice Stawian Pińczowskich. – Małe rzeki (wordpress.com)

FAUNA

Traszka grzebieniasta to największy i najładniejszy gatunek traszki występujący w Polsce. W okresie godowym u samców, pojawia się charakterystyczny fałd skórny w kształcie grzebienia i temu podobieństwu, gatunek zawdzięcza nazwę. Grzebień pełni dwie funkcje: wabi samicę oraz zwiększa powierzchnię skóry, przez którą zachodzi wymiana gazowa. Po zakończeniu godów, część traszek wychodzi na ląd. Spotkać je wówczas można na łąkach, pastwiskach, a także w lasach, zwłaszcza w łęgowych, wierzbowych, topolowych, olszowych i jesionowych.

Żółw błotny jest gadem, powszechnie lubianym w naszym kraju. Zasługuje na miano zwierzęcia o charakterze reliktowym, ponieważ od 200 milionów lat nie zmienił swojego wyglądu. Żółwie błotne przeżyły erę dinozaurów. Najstarsi żyjący przedstawiciele gatunku mają blisko 120 lat. Jeszcze w latach 90-tych ubiegłego wieku, gatunek był obserwowany w delcie Nidy, jednak osuszanie terenów spowodowało jego wymarcie na tym terenie. Realizowany na terenie delty Nidy projekt Life4delta sprawi, że już wkrótce żółw błotny będzie tu stałym bywalcem. Jaki kiedyś.

Kumak nizinny, na Ponidziu występuje 12 gatunków płazów, w tym kumak nizinny, zwany ognistym. Jego chropowata, pokryta brodawkami skóra, zawiera jeden z najsilniejszych jadów jakimi dysponują krajowe płazy. Natura wyposażyła go w interesujące zachowanie obronne. Przestraszone zwierzę wygina ciało i pokazuje jaskrawo pomarańczowe plamy. Zjawisko to nosi nazwę „refleksu kumaka” i zniechęca drapieżniki do ataku.

Skójka gruboskorupowa Jej nazwa  pochodzi od zgrubiałych ścian muszli. Gatunek w ciągu doby może przefi ltrować 40 l wody, stąd jej wrażliwość na zanieczyszczenia, szczególnie jony amonowe i azotanowe pochodzące z przenawożenia użytków rolnych. Kilkadziesiąt lat temu spotykana była powszechnie, a jej muszle wykorzystywano do wyrobu guzików, okładzin instrumentów muzycznych i przedmiotów ozdobnych. Skójki w ciągu godziny są w stanie pokonać dystans zaledwie 2 metrów, jednak ich potomstwo przyczepiając się do skrzeli określonych gatunków ryb, może wraz z nimi, przemieszczać się na znaczniejsze odległości i kolonizować nowe siedliska.

Orzeł bielik w okolicy delty Nidy najpierw w 2016 roku, a następnie w 2020 r. ornitolodzy odkryli dwa gniazda oraz potwierdzili występowanie dwóch par orłów bielików. To duży drapieżny ptak, potocznie zwany orłem, choć nie jest nim (!). Liczebność bielika w Polsce określa się na ok. 350 sztuk, z czego cztery, to wiemy już na pewno zasiedliły się właśnie na terenie okolic  Delty Nidy.

Żuraw, wbrew powszechnym opiniom, to nie skowronki, nie jaskółki, a żurawie w gminie Kije, przewidują wiosnę na terenie Delty Nidy. Żurawie (Grus grus) gniazdujące w niewielkiej kępie olch w północno – zachodniej części delty, przystępują wówczas do poprawiania gniazd. A niedługo potem można obserwować ich zachowania godowe, z czym nie specjalnie się kryją. Wystarczy dobrze się przyjrzeć, by zobaczyć ich wzajemne ukłony, wysokie podskoki z rozpostartymi skrzydłami, podrzucanie i łapanie gałązek, źdźbeł, piór, piruety i usłyszeć donośne trąbienie, a to repertuar jednego z ich najefektowniejszych ich zachowań.

FLORA

Roślinność łąkowa i bagienna koncentruje się wzdłuż koryta rzeki Nidy, która w przeważającej części, zachowała naturalny „dziki” charakter. Wraz ze starorzeczami, oczkami wodnymi, rozlewiskami i zakolami tworzy malownicze krajobrazy. Z terenem tym związane są charakterystyczne dla dolin rzecznych obszary podmokłe, bagienne i torfowiskowe. W miejscach stale podmokłych, spotkać można, wiele pięknych, chronionych gatunków roślin: m.in. storczyka kukawkę, bagno zwyczajne, wawrzynka wilczełyko.

Miłek wiosenny (łac. Adonis vernalis) to bylina należąca do rodziny jaskrowatych, kwitnie od kwietnia do maja i głównie występuje na murawach kserotermicznych, wrzosowiskach oraz w borach sosnowych. Rośnie wyłącznie na podłożu wapiennym lub gipsowym. Cała roślina jest trująca. Obok żurawi w okolicach Delty, miłek jest kolejną oznaką wiosny na Ponidziu.

Storczyk drobnokwiatowy – W Polsce storczyk drobnokwiatowy występuje na pojedynczych stanowiskach, przy czym w ostatnich latach potwierdzono istnienie zaledwie 20 z dotychczas znanych stanowisk. Większość z nich znajduje się na południu Polski, zwłaszcza w Dolinie Nidy. Storczyka drobnokwiatowego spotkać można przede wszystkim na łąkach, murawach naskalnych, na podłożu zasobnym w węglan wapnia. W Polskiej Czerwonej Księdze gatunek ten posiada status gatunku zagrożonego.

Wawrzynek wilczełyko został ochroną już w 1946 r. To drugi, obok leszczyny, najwcześniej kwitnący krzew w naszych lasach. Jego kwiaty mają zapach hiacyntów – wyczuwalny z odległości kilkudziesięciu metrów. Wawrzynek to roślina miododajna, wrażliwa na suszę. Na przełomie czerwca i lipca dojrzewają na nim kuliste, trujące dla ludzi, natomiast niegroźne dla ptaków owoce.

Pokrzywa Na terenie śródlądowej delty Nidy (np. w okolicach wsi Umianowice), w mokrych zaroślach, spotkać można pokrzywę poziewnikolistną (Urtica galeopsifolia) – gatunek bardzo przypominający pokrzywę zwyczajną, ale pozbawiony kłujących włosków. Jest to roślina która występuje tylko na moczarach i źródliskach czy skrajach olsów, która nie wchodzi na siedliska ruderalne. Obie te pokrzywy różnią się też kilkoma innymi cechami: Urtica galeopsifolia wyrasta zwykle wysoko (do około 2 metrów), zakwita późno (w połowie lipca, miesiąc po pokrzywie zwyczajnej), tworzy pierwsze kwiatostany wyżej (na 13-22 węźle licząc od nasady łodygi), ma bardzo długie i wąskie, miękko-owłosione liście, oraz, jak już wspomniano, nie parzy (z wyjątkiem dolnych części łodyg). Nie jest do końca wiadomo czy Urtica galeopsifolia jest rośliną rzadką w Polsce. Do niedawna nie była ona bowiem rozróżniania nawet przez botaników.

Starzec bagienny W okolicach wsi Umianowice na rozlewiskach Nidy natrafić można na starca bagiennego (Senecio paludosus) – ogromną roślinę, która wytwarza co roku liczne łodygi do 2 metrów wysokości. Starzec bagienny kwitnie w lipcu i sierpniu, a s. nadrzeczy nawet do września i października. Roślina zawdzięcza swoją nazwę rodzajową pewnej specyficznej cesze – chodzi o to, że wcześnie wytwarza puch owocowy (szybko dojrzewa – czyli „się starzeje”), przez co tuż obok kwiatów w pełni kwitnienia można zobaczyć drobne dmuchawce.

Materiały źródłowe:

Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych www.pk.kielce.pl

Zespół projektowy Life4delta www.life4delta.pl

Skip to content
Copy link